Hvat vilja kvinnurnar?

Genturnar sita friðarligar á gólvinum og spæla. Tær eru farnar inn í ein nýggjan heim, har familja teirra býr. Tær býta uppgávurnar og gera allar sítt til, at leiklutirnir verða leiktir til fulnar. Prátið gongur væl, og lagaði er gott. 

Mitt í øllum brestur hurðin upp og inn kemur Spider-man rennandi og rópandi eftir gólvinum. Hann bjóðar gentunum av, hann vil berjast ella okkurt líknandi. Genturnar sálast og vilja sjónliga hava Spider-man at hvørva, tí hann hevur einki at gera í “heimi” teirra. Tær vilja hava frið. Spider-man kennir á sær, at hann er púra óynsktur. Hann bíðar eina løtu, men fer síðani larmandi víðari og finnur onkran annan at spæla við.

Løtumyndin kann fáa okkum at spyrja: Hvussu langt eru vit komin? Mammubørn og Spider-man. Hárfríðkari og sløkkiliðsmaður. Nú mundi eg sagt skrivari og stjóri. Nakað soleiðis sýnast leiklutirnir at vera hjá uppvaksandi gentum og dreingjum. Hetta er áhugavert, tá ið tosað verður um javnstøðu og um ov fáar kvinnur í leiðandi størvum í 2012. Tí hvussu langt eru vit komin?

Hóast helmingurin av føroyskum kvinnum arbeiða niðursetta tíð, eru øll á einum máli um, at kvinnur skulu - ikki bert heima, men eins og menn - mynda samfelagið alt. Enn eru tær fáar. Júst her er møguliga ein av orsøkunum til, at fleiri kvinnur ikki eru í leiðandi størvum í dag. Spurningurin er, hvørjar vilja bjóða seg fram?

Minnist eina søgu um ein mann, sum fortaldi abba sínum, at hann hevði fingið eina dóttir. Abbin svaraði: “Tað verður betur næstuferð!” Skemtiliga søgan sigur óivað eisini eitt sindur um, hvussu gamlir stavnar skulu ristast eitt sindur fyri at virða, velja og síggja kvinnuna eins dugnaliga og mannin – ikki bert heima. Og at rættir menn ikki bert fáa synir.

Sjálvandi krevur javnstøða ikki, at kvinnur gerast menn ella hinvegin – men munurin er stórur. Vit koma neyvan uttan um, at leiklutirnir, børn trívast í, eisini eru sjónligir, tá ið tey gerast vaksin. Kanningar innan skúla og útbúgving vísa, at fleiri kvinnur enn menn fullføra eina útbúgving. Men seinni, tá ið tey eru virkin á arbeiðsmarknaðinum, er myndin vend á høvdið. Tá eru menn stjórar, leiðarar og politikarar, og hóast góða byrjan í skúlanum hava kvinnurnar ilt við at bjóða seg fram.

Hennara kongliga hátign drotning Margretha hevur sagt: “Sum kvinna skalt tú altíð gera tað betri enn maðurin. Men tað er heldur ikki so torført.” Satt, men hvussu síggja kvinnur seg sjálvar? Áhugaverd kanning, har endamálið m.a. var at kanna, hvat kvinnur sjálvar kunnu gera fyri at bøta um viðurskiftini, vísir, at enn liva fordómarnir um kvinnur í leiðslu væl - hesir fordómar liva eisini í kvinnunum sjálvum. Hetta vísir nevniliga, hvussu stór avbjóðingin er.

Í Føroyum er boðskapurin óivað, eins og kanning hjá “Ledernes Hovedorganisation” vísir: “Bjóða teg fram í eini mansdominerandi mentan, har menn duga betri at føra seg fram, tá ið leiðarastørv skulu setast. Har kvinnur skulu vera dugnaligari enn menn fyri at fáa stjórastarvið. Har menn duga betri at gera teirra úrslit sjónlig, og har menn eru meira málrættaðir í karrieruætlanum. Har kvinnur hava størri ábyrgd heima, og har hildið verður, at kvinnur við smáum børnum ikki kunnu hava stjórastarv. Har mannligi stjórin setur ein mannligan stjóra, sum passar sínum egna profili. So hvat vilja kvinnurnar?

Jørðini ber tíni spor

Yvirskriftin er ein veik týðingin av orðunum hjá Astrid Gjesing “Jorden bærer dit aftryk”. Hesi orðini nýtir Lise Egholm á fyrstu og seinastu síðunum í bókini “Fordi du SKAL!” Í hesi orðini leggur Egholm týdningin, at tú hevur týdning. At tann, tú ert, og tað, tú gert, hevur týdning. Tað, tú gert í dag, fær týdning, kanska ikki í morgin, men seinni.

Víðari hevur hon hesa løtulýsingina, sum vísir, hvussu jørðin kom at bera hennara spor.

Í fyrsta flokki mínum, sum lærari í Alsgade Skole, gekk ein drongur, sum æt Bo. Eg hevði hann í donskum frá 1. til 5. flokk. Hann minnist eg væl. Hann var ein fittur drongur við hvítum hári og álvarsligum, brúnum eygum. Ein lítil og stillur drongur, kanska eitt sindur forsømdur.

Fleiri ár eftir at eg var givin á Alsgade Skole, og var blivin lærari á Lykkebo Skole, gekk eg eitt kvøldið uppi einsamøll í heimi okkara í Brønshøj. Børnini vóru løgst, Anders hevði vakt, og hetta kvøldið var eg, sum eg annars sera sjáldan eri, eitt sindur tung í huga um arbeiðið sum lærari – og kanska eitt sindur mótfallin.

Soleiðis havi eg tað sera sjáldan, tí eg eri mest sum altíð í góðum lag. Kanska er tað júst tí, at meg minnist hetta kvøldið, við ársenda í 1980’unum, so væl. Eg føldi meg vera steðgaða upp. Á vegginum í stovuni hekk urið frá langommu. Tað var eisini steðgað. Bæði eg og Anders høvdu fleiri ferðir roynt at fingið tað at ganga aftur, og sum eg gekk runt í stovuni, gjørdi sjónin av uppsteðgaða urinum meg í verri lag. Júst hetta kvøldið hugsaði eg: Hvat nyttar alt hetta, her gangi eg og gevi alt, eg havi. Tímar, dagar og vikur verða ofraðar fyri hesi børnini. Eg standi á høvdinum fyri næmingarnar. Lurti. Troysti. Ringi til foreldrini. Eg geri og geri og geri – men er alt hetta til nakra nyttu? Er eitt einasta barn, sum vinnur nakað við tí, eg gevi? Og gevur tað nakra meining at blíva við?

Knappliga ringir á hurðina. Tá eg lati hurðina upp, stendur ein ungur, vakur maður á trappuni við hvítum hári og eygum, sum eg kendi aftur.

“Gud,” segði eg. “Er tað tú, Bo?”
“Ja,” segði hann. “Minnist tú meg?”
“Ja, tað geri eg! Kom inn, góði Bo!”

Jú, hetta var Bo, sum eg ikki hevði sæð í meira enn tíggju ár. Hann var nú fyrst í tjúgunum og hevði gjørt av at vitja meg. Hann hevði funnið adressuna í telefonbókini. Eg gjørdi okkum ein temunn, og síðani tosaðu vit um árini á Alsgade Skole og um Bo og flokk hansara. Hann tvíhelt vinarliga um, at tey fimm árini, tá ið eg hevði verið lærari hansara, høvdu verið tey bestu. Hann spurdi, um eg mintist bøkurnar, vit lósu. Og hann var hugtikin av, at eg hevði gjørt eina myndabók av flokkinum, har eg eisini hevði goymt postkortið, sum Bo sendi mær, tá ið hann gekk í 3. flokki. Tá gav eg øllum í flokkinum boð um at skriva mær postkort í summarfrítíðini. Tað gjørdu tey. Hann spurdi, um eg mintist dagin, tá ið hann var farin at gráta. Og tað gjørdi eg. Um eg mintist hetta og hatta. Ja, tað var eitt deiligt prát.

Tað vísti seg, at Bo hevði lært til ursmið. Eg tók hann við mær yvir í hornið í stovuni og vísti honum gamla urið hjá langommu míni, sum var steðgað, og sum eg til fánýtis hevði roynt at trekt upp sama kvøld. Hann tók urið niður av vegginum, putlaði við tað eina løtu. Tá ið Bo var farin, gekk urið aftur.

Jørðini ber tíni spor.