Slaturin gongur...

Tá ið hol verður sett á ein kodda og túsundtals fjarðar breiða seg í allar ættir, er vónleyst at savna tær aftur.

Barnabøkur læra okkum mangt og hvat. Ikki er tað talið av orðum, sum er avgerandi, men heldur innihaldið, sum verður sagt í fáum, vælvaldum orðum.

Ein dagin eg leitaði eftir eini góðari bók, kom eg fram á bók, sum Madonna hevur skrivað. Sjálv sigur Madonna, at hon hoyrdi hesa 300 ára gomlu søgu frá einum hon kennir, og hevur í bókini óbroyttan boðskap, men hevur klætt søguna í nýggjan ham, og kallar hana Peabody og súreplini.

Í bókini møta vit Billy, sum býr í lítla býnum Happville. Billy dámar væl at spæla baseball, og hevur ein góðan venjara, sum eitur Peabody. 

Á veg heim gongur Peabody altíð eftir høvuðsgøtuni framvið fruktsøluna hjá Funkadeli. Ein dagin eftir venjing sær ein av dreingjunum á baseball liðnum venjaran ganga fram við fruktsøluni og taka eitt súrepli, og leggur eisini merki til, at venjarin als ikki rindar fyri súreplið. Hetta undrar sjálvandi drongin, sum vikuna eftir fær aðrar dreingir við sær at eygleiða Peabody, tá ið hann gongur sama veg heim. Sum teir standa og hyggja, kemur Peabody framvið og gera júst tað sama sum vikuna frammanundan. Hann tekur eitt súrepli úr fruktsøluni, og uttan at gjalda spákar hann víðari.

Allir dreingirnir fara við tað sama heim at siga søguna um venjaran, og hendingin fær sum vera man afturljóð í lítla býnum, har øll hoyra søguna um Peabody.

Nú er so aftur leygardagur, og næsti baseball dystur er á skránni. Á vøllinum stendur venjarin Peabody einsamallur og bíðar eftir dreingjunum. Tá ið Billy kemur, greiðir hann Peabody frá hendingini um súreplini, sum hann hevur tikið uttan at gjalda. Av hesi orsøk verður Billy einasti drongur, sum møtir til dystin hendan dagin. Peabody skilir beinanvegin trupulleikan, sum veit, at hann hvønn leygarmorgun rindar fyri øll súreplini, og kann tí taka tey “uttan at gjalda”.

Hóast keddur, vil Peabody fegin sjálvur tosa við drongin, ið var fyrstur at síggja hann taka súrepli uttan at gjalda. Peabody biður hann møta sær, og við sær skal drongurin hava ein kodda.

Moralurin er eyðsýndur. Tá ið drongurin er komin, biður Peabody hann seta hol á koddan. Nú spreiða allar fjarðarnar seg við lotinum út um allan vøllin. Drongurin hevði ongan hugsandi møguleika at henta allar fjarðarnar uppaftur. “Tað er líka ógjørligt at bøta skaðan, sum tú hevur gjørt við at spjaða slatur um, at eg stjali”, segði Peabody. “Hvør fjøður umboðar eitt fólk í Happville.”

Fjarðarnar eru bert ein mynd, men sigur okkum, hvussu varin vit mugu vera, tá ið vit tosa, fyri ikki at skaða onnur. Soleiðis ber fyrimyndarliga væl til at klæða eina gamla søgu í nýggjan ham. Gomul tó altíð aktuell.

Døggváta undrið

Í eini lægd á veg út í Taravík býr eiturkoppurin - eg sá ikki eiturkoppin sjálvan, men eg sá døggváta lokkanetið. Hann er, eins og aðrir eiturkoppar, áttaføtt kykt, sum nýtir tíðina at gera sær net at veiða flugur við. Á afturkroppinum hevur hann seks spunavørtir, og úr teimum kemur silkievni, ið storknar til tráð. Av hesum tráði verður lokkanetið spunnið, har flugur og onnur skordýr renna seg í. Lívsgrundarlagið verður við hesum neti tryggjað, men fyri júst hetta lívsgrundarlag mugu onnur dýr lata lív. Hóast neyðuga deyðan, so er hetta eitt undur. Als ikki eitt óvanligt undur, sum tí má vera eitt av vanligu undrunum.

Døggváta lokkanetið var bara eitt av øllum teimum vanligu undrunum, sum eg sá í dag. Fuglur, seyður og onnur dýr skapa sær tilveruna í skiftandi umstøðum og veðri - tað gera menniskjuni eisini. Hetta eru vanlig undur, sum vit mugu minna okkum á og læra okkum at síggja. Hesi kunnu eisini vera tey, sum Sarah McLachlan syngur um í Ordinary Miracle, um alt tað vakra, vit síggja. Tá tað fer at kava ella regna, at sáðið í moldini veksur, at sólin rísur, at ferðafuglur fer avstað og kemur aftur og at vit vakna til ein nýggja dag.

Hugsi ikki, at eiturkoppurin, sum býr á veg út í Taravík, veit ella hugsa um, at hann er partur av vanligu undrunum í gerandisdegnum, men menniskjuni hava eginleikan og kunnu gerast varug við vanliga, stóra undrið, tey eru lutur av. Hesa kensluna av takksemi og undran fekk eg í dag.

Her er leinkja til sangin hjá Sarah McLachlan Ordinary Miracle:
http://www.youtube.com/watch?v=1I32BV77gK8

Alt velst um eygað, sum sær

Drunnur í juni hjá MBF. Her er leinkja inn á aðrar drunnar á heimasíðuna hjá MBF: http://www.mbf.fo/Default.aspx?pageid=10743

Væl kann tað vera, at truplar støður kennast meiningsleysar, men hvussu er, tá ið fólk finna meining í meiningsloysinum? Paulo Coelho sigur tað soleiðis: “Tað eru løtur, tá ið trupulleikar koma inn í lívið, og vit fáa einki gjørt fyri at umgangast teir. Men av onkrari orsøk eru trupulleikarnir har, og bara tá ið vit hava sigrað teir, skilja vit, hví teir vóru har”.

Mrs. Brown gjørdist mamma at 22 børnum, 13 livdu, 9 doyðu sum smábørn og tíggjunda barn hennara varð føtt við likamligum breki. Í fátøkum og torførum korum í Dublin í 1932 byrjar lívið hjá Christy Brown. Hugvekjandi søgan, sum er kend undir heitinum My Left Foot, er um Christy og bardaga hansara at finna innihald og meining við lívinum. Helst størsta týdningin í trilvan hansara, hevði stóra familja hansara, har hann vaks upp.
 

Brek hansara gjørdi tað trupult hjá honum at samskifta við umheimin. Fá vistu verulig, hvør persónurin inni í kroppinum var. Mamman stríddist fyri at geva honum virðilig kor, men tá ið hann sum smádrongur lærdi at lesa og skriva, lat ein nýggjur og ókendur heimur seg upp fyri honum, og skjótt nýtti hann nógva tíð bæði at lesa og skriva.

 

Vinstri fótur hansara var lívsgrundarlagið. Vinstri fóturin helt bókini, skrivaði bókstavirnar og førdi matin inn í munnin. Seinni førdi vinstri fótur eisini pensilin á løriftinum og spældi vakrar tónar á klaverinum. 

 

 

Christy Brown var dagliga saman við øðrum børnum við breki, og ein dagin, eftir løtuna saman við teimum, skrivaði hann: “Okkum tørvar sjálvsáliti og vinsemi, eins nóg og, ella meira, enn læknahjálp. Tað er ikki bara vøddar og liðir, sum nerva okkum, men av og á eisini tankar okkara, tað innara menniskjað, sum tørvar størri umsorgan, enn avskeplaðu armar og bein okkara. Eitt barn við skeivum munni og avskeplaðum hondum, kann lætt fáa skeivan og avskeplaðan hugburð til sín sjálvs og til livið sum heild, serliga um barnið sleppir at vaksa upp við hesum hugsanum uttan hjálp at skilja tað. Um myndin av “at vera øðrvísi” samanborið við eitt normalt barn fær loyvi at festa rót í huganum og fylgja barninum upp í ungdómsárini, og at enda til vaksna lívið, verður lívsáskoðanin eins avskeplað og likamið. Lívið gerst bara ein spegilsmynd av skeivleika og kenslubornari, persónligari pínu.” 

Víðari skrivar Christy: “Men saman við hesum børnunum er øðrvísi. Her eru vit saman við okkara egnu, um eg so má siga. Vit eru umringað av fólki við líknandi breki, og onkuntíð við størri breki, og vit síggja, at okkara gamla “øðrvísi” í grundini ikki er so øðrvísi. Frá at síggja okkum sum virðisleys ella sum eina byrðu fyri onnur, síggja vit, at fólk eru, sum skilja, fólk sum í veruleikanum hava halgað lív sítt at hjálpa okkum, soleiðis at vit sjálvi skilja alt betur, so tað at enda kann spyrjast okkurt framúrskarandi úr sorg okkara.” 
 

Men tá ið trupulleikar koma inn í lívið, gerast spurningarnir ofta fleiri enn svarini. Um nú mamma Christy ikki hevði valt at hava hann heima og skapa umstøður fyri at læra, hevði hann tá sitið einsamur og innistongdur í likami sínum á onkrum heimi fyri fólk við breki? Hevði kroppur hansara verið eitt fangahús við kenslum sum óbrúkiligur og miseydnaður? Svarið er óivað, at familjan sá ikki Christy við breki, nei, tey sóu hann sum eitt heilt menniskja við tørvum júst sum onnur menniskju.

 

 

Alt velst jú um eygað, sum sær. Tá Christy Brown sum rithøvundur alment skuldi svara spurningum um lív og verk sítt, hevði hann vanliga umsetara, tí torført var at skilja tað, hann segði. Tá varð umsetarin ofta spurdur: “Vil hann hava sukur í kaffi?” Hetta gjørdi hann sjálvandi firtnan. Sjálvt sum viðurkendur rithøvundur, høvdu fólk ilt við natúrliga at hyggja inn í eyguni á honum og tosa við hann. Men tá ið tosað verður uttan um okkum, hvar er tá virðingin?
 

Spurningurin leiðir meg til fleiri spurningar. Hvør er í dag røddin hjá teimum, sum bera brek? Hvør letur hurðar upp og skapir møguleikar? Hvussu síggja vit í Føroyum tey, ið bera brek? Hvussu er við skúlatilboði, sum veruliga kann lata hurðar upp, hvussu er við arbeiði, sum veruliga kann skapa lívsgrundarlag, og hvussu er hjá fólki við breki at ferðast lættliga í skipi, flogfari, bili ella úti í býnum. Jú, vit hava undirskrivað sáttmálar, smíðað lógir og alment viðurkent týdningin av, at pláss skal vera fyri øllum. Men væl møguliga er ov langt frá bókstavi ella orði til verk?

Stóri sannleikin í lítla prinsinum

Vit áttu óivað at lært okkum, eisini í vanliga gerandisdegnum, at sæð við hjartanum, so tað, sum er ósjónligt fyri eyganum, veruliga gerst avgerandi.

Lívið er stutt, tó ikki einfalt og vit menniskju eru ikki einsamøll, hóast einstaklingar. Ein grundleggjandi partur av lívinum er at finna innihald og endamál við lívinum, sum gevur okkurt slag av meining.

Samvera gevur meining, tí tá geva vit øðrum av okkum, og tey geva okkum aftur. Størri ómak vit gera okkum, betur duga vit at síggja tað dýrabara. Tað ókenda skapir fordómar, tí vit kenna tað ikki. Og mótsætt, tað vit læra at kenna ella gera okkum ómak við, gerast vit góð við.

Um vit taka hesar tankar til okkum og spyrja, hvat í gerandisdegnum gevur okkum innihald, er tað óivað tað, vit brúka mestu tíðina til og tað, sum menniskjaliga krevur mest av okkum. Tað, sum vit gera okkum størst ómak við.

Tann lítli prinsurin í bókini hjá Antoine de Saint-Exupéry kemur í samrøðu við revin inn á júst hetta. Hann sigur tað so, at einans við hjartanum síggja vit rætt.

Tann lítli prinsurin er ævintýrið um flogskiparan, sum neyðlendir í Sahara. Her møtir hann lítla prinsinum, sum kemur úr rúmdini. Hann sigur flogskiparanum um heimastjørnu sína smástjørna B612. Prinsurin er komin fyri at bjarga elskaðu rósu síni, sum er í vanda heima á stjørnuni. Á ferðini møtir hann mongum fólki, og sigur fleiri sannleikar. Tó er vakrasta søgan hann sigur flogskiparanum søgan um rósuna, sum hann hvønn dag hevur vatnað, sum hann hevur tosað við og brúkt tíð saman við.

Á ferðini møtir hann revinum, sum vil temjast. Eitt ynski um, at onkur ger sær ómak og er góður við hann. Her er eitt brot úr bókini, tá ið revurin lýsir, hví rósan hevur so stóran týdning fyri prinsin. Prinsurin tosar her við aðrar rósur, sum ikki eru hansara rósur:

“Tit líkjast als ikki míni rósu...ein vanligur ferðamaður hevði kanska hildið, at mín rósa var sum tit. Men hon er nógv meira týðandi enn allar tit tilsamans, tí tað er hana, eg havi vatnað...tað er mín rósa”.

Tá prinsurin og revurin seinni fara hvør til sítt, sigur revurin: “Einans við hjartanum kanst tú síggja rætt. Tað avgerandi er ósjónligt fyri eyganum”.
“Tað er tíðin, tú hevur spilt upp á rósuna hjá tær, sum ger hana so týðandi”, segði revurin”.
“Menniskjuni hava gloymt handan sannleikan”, segði revurin. “Men tú mást ikki gloyma hann. Tú hevur allar tínar dagar ábyrgdina av tí, sum tú hevur tamt. Tú hevur ábyrgdina av tíni rósu”.

Óivað er tað samvera við børn, maka, familju, vinir, starvsfelagar og so mangt annað, sum ikki beinleiðis gevur okkum materiellar fyrimunir ella gleði, sum veruliga gevur meining. Alt tað vit goyma í hjartanum, tað sum eygað ikki sær.

Vakra myndin og sannleikin vísir okkum á týdningin, vit hava hvør fyri øðrum. At brúka tíð til og gera sær ómak við menniskju, gevur okkum meining og innihald. Tey, vit gerast góð við, tey, vit eru saman við og tey, sum vit tosa við.

Kunnu myndir køva fordómar?

 

 

 

Kunnu myndir møguliga køva fordómar menniskju hava um fólk við breki? 

"Positive Exposure" varð sett á stovn av fotografinum Rick Guidotti í 1998. Rick hevði tá starvast í New York, Milano og Paris fyri millum onnur Yves St Laurent, Revlon, L’Oreal, Elle og Bazaar. Hann tók myndir av teimum sum vanliga vera hildin at vera heimsins vakrastu. Men ein dagin á Manhattan Street broytti ein ávís hending alt hetta. Við bussskýlið sá Rick eina sera vakra gentu við bleikum holdi og hvítum hári. Hetta var ein genta fødd sum albino - hesi eru fødd uttan lit í húð, hári og eygum. Tá ið Rick kom heim, byrjaði hann at lesa meir um hetta, og eisini um onnur, sum bera brek. Tað, hann lærdi, var bæði ræðandi og skelkandi. Myndirnar hann fann t.d. í læknabókum vóru bæði daprar og mannminkandi. Børnini í bókunum vóru lýst sum sjúk, fyrst og fremst sum ein diagnosa, og ikki sum menniskju.

 

 

 

 

Í dag hevur fotografurin Rick Guidotti vígt lív og evni síni at køva teir fordómar,

sum í mong ár hava livað sítt fría lív.

Her eru nakrar av lívsjáttandi myndunum, hann hevur tikið :)

Alt velst jú um eygað, sum sær!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Les meira á

http://positiveexposure.org/