Manglar skíggin nakað?

Camilla Carlsen Bechsgaard, sálarfrøðingur, sigur, at børn læra og mennast, tá ið tey eru virkin, smakka, hoyra, kenna, lukta, aftur og aftur flyta ymiskar lutir her og har o.s.fr. Hetta læra tey ikki bara saman við øðrum børnunum í barnagarðinum, men í samspæli við teirra nærmastu. Tá ið børn eru trý til fimm ár verður grundvøllurin fyri nógvum av tí, børnini seinni í lívinum skulu læra seg, løgd.

Hon heldur, at á mangan hátt er tøknin eitt hent amboð. Ein av avbjóðingunum við tøknini, tá ið tosað verður um smábørn og menning, er tó t.d. teldilin ella snildtelefonin, sum bjóðar børnunum inn í ein heim við óendaliga nógvum tilboðum av undirhaldi til høvdið, men kroppurin er hinvegin púra stillur og óvirkin – bara fingrarnir eru virknir.

Víðari sigur Bechsgaard, at fyri lítla barnið fer skíggin altíð at mangla menniskjaliga nærveru, allar kenslur og møguleikar at royna ymisk í verki sum t.d. “Um eg kasti meg á gólvið og sparki, verður manna súr... og um eg geri tað sama, tá ið babba er har, tekur hann meg upp og troystar meg.” Enn ein roynd, sum skal goymast og roynast aftur og aftur.  

Fyrstu árini, frá tí barnið verður føtt, og til tað er umleið fimm ár, hendir týdningarmesta støðuga menningin í heilanum. Hetta eru veruliga tey magisku árini. Barnið ger sær so við og við eina mynd av, hvat heimurin rúmar. Nervarásin í heilanum mennist eins og tokskinnara. Øll innput, sum barnið upplivir, eru við til at leggja nýggjar skinnarar ella at víðka smáu sporini. Jú fleiri spor verður latin upp, jú lættari verður hjá barninum at taka til sín læru.

Skulu børnini spæla her ella á skíggjanum? Um tú onkuntíð hevur tosað við minni børn, so hevur tú óivað lagt merki til, at tey tosa um ymisk spøl og appir eins natúrliga og var tað eitt spæl frá gerandisdegnum. Fyri tey er ikki munur á, um tey hava spælt minnisspæl á borðinum ella spælt eitt stuttligt minnisspæl á einum fingraskíggja.

Børn kenna tað sum um tey “hava spælt” á saman hátt, sum tá ið tey eru komin út aftur úr einum spælikamari fult við óruddi, og har smálutum liggja allastaðni. Tó er spælið við fysiskum lutum og menniskjum, nógv meira enn skíggin, við til at seta gongd á menningina av heilanum.

Børn skulu tey fyrstu árini menna evni at: 

• hugsa abstrakt - um eg seti hendan kubban omaná hin, so fer tornið óivað at koppa
• at vera og virka í sosialari samveru við onnur børn og vaksin
• at loysa uppgávur: “Hvussu geri eg hetta...?”
• hugsa logiskt - hesin skógvurin til dukkuna er her, mann hin ikki liggja har yviri
• at savna hugsanirnar (fokusera) og vera uppmerksom - nú verður ein søga lisin, og nú skal eg lurta

Har børn eru, er tøknin eisini, og hon er komin fyri at vera. Men skulu tey týdningarmestu, ella tey magisku, árini nýtast til veruliga at uppliva fysiska heimin ella skal tað vera við teldli í hondini?

Bechsgaard heldur, at rætt er at avmarka tíð við skíggja – summi siga hægst 90 minuttir um dagin. Foreldur vilja børnum sínum tað besta og hugsa óivað eisini, at hetta er ein heimur, sum er góður fyri tey, tí hetta mugu tey læra. Men hetta kann skjótt gerast ein bjarnartænasta.

Vit eiga ikki at gloyma, sigur hon, at øll vitan, sum børn fáa og nema sær til tey eru 100 ár, skal setast á grundvøllin, tey spæla seg til fyrstu týdningarmestu árini av lívinum – og sjálvandi er hetta fyrst og fremst spæl í fysiska heiminum, við veruligum leikum og veruligum menniskjum.

Eitt - kanska áhugavert - brot úr ABC News: Generation iPad: Could Device Hurt Toddlers' Development?